Post-truth

In Engeland werd het woord post-truth verkozen tot het woord van 2016. In Duitsland won postfaktisch. Woorden die aangeven dat de emotie overheerst in de media en op sociale media. Nieuws raakt los van de werkelijkheid: ‘feitenvrij’ in het Nederlands. Zie deze korte uitleg van BNR.

Steeds vaker gaat er nepnieuws rond op het internet. En naast de grote hoeveelheid nepartikelen zorgen algoritmes van sociale media ervoor dat jij als gebruiker alleen maar bepaalde onderwerpen te zien krijgt.

Like je alleen maar kattenfilmpjes op TikTok? Dan staat jouw timeline vol met nieuws over katten. Alleen onderwerpen waar jij je voor interesseert komen voorbij. Ook de inzet van social bots, computers die automatisch berichten maken voor op sociale media, zorgen voor een vertekende werkelijkheid. In het eerste debat in 2016 tussen Hillary en Trump was Hillary de winnende partij maar op internet leek dat Trump te zijn.

Is het erg?

Het meest gedeelde artikel tijdens de verkiezingen van 2016 in de Verenigde Staten op Facebook was ‘Clinton verkocht wapens aan IS.’ Google heeft het grootse deel van de zoekmarkt in handen. Miljarden gebruikers zitten er maandelijks op Instagram. Deze vormen van sociale media gebruiken geen journalistieke principes zoals ‘klopt het?’ maar worden verspreid op basis van populariteit ‘wordt dit gedeeld en geliked?’

Meta, het moederbedrijf van Facebook, Instagram, Treads en Whatsapp is in 2017 gestart met het inzetten van onafhankelijke factcheckers op in Nederland. Dit gebeurde na lange tijd van kritiek op het verspreiden van desinformatie op het platform. Wanneer een bericht als mogelijk misleidend werd aangemerkt, verscheen er een melding bij: “betwist door derden”.

In 2025 stopte Meta echter met de samenwerking met externe factcheckers in de Verenigde Staten.

Duitsland is bezig wetgeving te maken waarbij bedrijven worden verplicht nepnieuws te verwijderen. Op die manier kunnen bedrijven geen geld verdienen met ‘clicks’ en zal de populariteit van nepnieuws afnemen.

• Post-truth woord van het jaar 
• Wikipedia verandert informatie zoeken

Opdracht 1

De studenten zoeken naar een voorbeeld in het nieuws. Het liefst een nieuwsbericht waarin één of meerdere personen uitspraken doen over een situatie. Ze kijken naar de uitspraken die worden gedaan en schrijven een column over het nieuwsbericht waarin ze het volgende aangeven:

• Wie staat centraal in het artikel?
• Welke uitspraak heeft deze persoon gedaan?
• Welke feiten herken je in deze uitspraak?
• Ben je het eens met de argumenten die worden gebruikt?
• Is dit een voorbeeld van post-truth? Mag het van jou?

Opdracht vereenvoudigd

Je kunt je studenten ook zelf voorbeelden geven van nieuws waarin iemand een uitspraak doet over een situatie. Aan de hand van de bovenstaande vragen kunnen zij over het artikel in gesprek gaan met een medestudent.

Voorbeelden:

Artikel: ‘Veel schadelijke stoffen rond Tata Steel: ‘Maatregelen hebben nog geen effect”
Artikel: ‘OM eist vier jaar cel tegen complotdenker Micha Kat’ 
Artikel: ‘Leerlingen schrikken als ze hun nieuwe leraar Nederlands googelen: Thijs na twee werkdagen ontslagen’

Verdiepingsopdracht

Het is ook mogelijk om een debat te voeren aan de hand van onderstaande stellingen:

• Nederland is alleen een democratie wanneer politici hun uitspraken baseren op feiten
• Nederlanders zijn zelf verantwoordelijk voor het controleren van nieuws
• Kiezers willen geen feiten, kiezers willen keuzes

Individuele terugkoppeling op de column.