Ontdek Mediawijsheid 2 | Waarde van informatie

Start de les met een woordspin. Hiervoor kun je gebruikmaken van het programma whiteboard.fi, maar je kunt er ook voor kiezen op het bord te schrijven. In het midden van de woordspin staat “nepnieuws”. De studenten benoemen waar zij aan denken bij het woord nepnieuws.

Benoem wat nepnieuws betekent:
Nepnieuws is misleidende en onjuiste informatie, die wordt verspreid om geld te verdienen of om je mening te beïnvloeden (Bron: mediawijsheid.nl/nepnieuws).

Opdracht 1: Pizzagate (15 min.)
Vraag aan de studenten of ze weleens hebben gehoord van pizzagate. Naar aanleiding van de korte tekst die hieronder staat, leg je uit wat pizzagate is.

Laat studenten reageren. Wat vinden ze van dit verhaal?

Uitleg (10 min.)
Vertel hoe de studenten nepnieuws kunnen herkennen aan de hand van onderstaande vragen.

Hoe herken je nepnieuws?

Vraag 1. Wie is de afzender van het bericht?
Bestaat deze persoon echt? Bekijk bij websites altijd de disclaimer of het kopje ‘over ons’. Kun je contact opnemen?

Vraag 2. Welke intentie heeft de afzender?
Waarom heeft diegene dit artikel geschreven? Voor wie is het geschreven? Welke (politieke, financiële of andere) belangen heeft de afzender? Of is het bedoeld als satire?

Vraag 3. Welke techniek is er gebruikt?

• Hoe wordt er ingespeeld op emotie?
• Worden er zaken weggelaten?
• Wordt er een autoriteit aangeroepen?
• Welk camerastandpunt wordt gebruikt?
• Welke beelden worden getoond met welke muziek erbij?
• Worden er veel hoofdletters en uitroeptekens gebruikt in een krantenkop?

Vraag 4. Kun je het verifiëren?
Is het alleen buzz op sociale media, of zie je het ook in de meer gerespecteerde media? Gaat het om een onderzoek? Controleer dan hoe het is onderzocht. Als de onderzoeker weinig mensen spreekt, is de kans klein dat die meningen voor heel Nederland gelden.

Vraag 5. Welke bron is er gebruikt?
Nepberichten maken vaak gebruik van fictieve bronnen, dus kijk verder dan alleen een bronvermelding. Worden de tekst en foto op dezelfde manier gebruikt als in de originele bron? Of is het bericht uit de context gehaald? Is er geen link naar de bron? Gebruik dan een zoekmachine om het op te zoeken. Bij voorkeur in een anoniem venster, om je filterbubbel te omzeilen.

Vraag 6. Is het de hele waarheid en niets dan de waarheid?
Nepnieuws kan wel degelijk waarheden bevatten. Hoe meer waarheid er in een bericht zit, hoe overtuigender het lijkt. Controleer of een bericht de hele waarheid en niets dan de waarheid bevat.

Vraag 7. Is er een interpretatie van andermans waarheid?
Zelfs feiten kunnen op verschillende manieren worden geïnterpreteerd. Daarmee zijn ze nog niet per se nepnieuws.

Vraag 8. Hoe zien de foto’s en video’s eruit?
Bij nepnieuws wordt vaak gebruik gemaakt van een willekeurige afbeelding die min of meer het nieuws representeert. Ook kunnen beeld en geluid worden gemanipuleerd waardoor de werkelijkheid wordt verdraaid.

Verdiepingsopdracht
Bij deze opdracht zit een wedstrijdelement. De studenten gaan op internet op zoek naar nepnieuws. Als de studenten een artikel of video hebben gevonden dan sturen ze dit naar de docent via mail, Microsoft Teams etc. De student die als eerste een artikel of video heeft gestuurd, wint.

Als de studenten na vijf minuten niks hebben ingeleverd krijgen zij een tip:

• Tip 1: Zoek op “voorbeelden nepnieuws” in Google.

Als de studenten na tien minuten niks hebben gevonden krijgen ze een tweede tip:

• Tip 2: Zoek op “voorbeelden nepnieuws” in Google en zet je optie op video.

Na vijftien minuten krijgen de studenten de laatste tip:

• Tip 3: Zoek op “nepnieuws sites” in Google.

Als de studenten allemaal een artikel hebben gevonden, beantwoorden de studenten onderstaande vragen in een Word document:

1. Waarom denk je dat het bericht nepnieuws is?
2. Wat valt je op aan de foto’s of video’s?
3. Wie is de bron van het bericht?
4. Waar komt het bericht vandaan? Welke website?
5. Wie heeft het artikel geschreven?

Opdracht: video maken (30 min.)
De studenten gaan in tweetallen een filmpje maken met een (nep)nieuwsitem.  Een aantal groepjes gaat een filmpje maken met echt nieuws en een aantal groepjes een filmpje met nepnieuws. Als de filmpjes af zijn gaan de studenten van elkaar beoordelen of het echt of nepnieuws is.

1. Verzin een verhaal of gebruik een bestaand verhaal.
2. Zet het verhaal om in een kort script voor je video.
3. Film het verhaal. Het filmpje duurt minimaal twee minuten en maximaal vijf minuten.
4. De student stuurt het filmpje naar de docent. (Via Whatsapp, Microsoft teams of ander programma)

Video’s bekijken (30 min.)
Laat de filmpjes van de studenten klassikaal zien. De studenten moeten aan het eind van elk filmpje raden of het echt of nep nieuws is.

Tip: Als je er een spelelement aan toe wilt voegen kun je turven per groepje hoeveel punten er zijn behaald.

Opdracht vereenvoudigd
Laat studenten in tweetallen op het internet zoeken naar twee voorbeelden van echt nieuws en twee van nepnieuws. Vervolgens werken ze samen met een ander tweetal en moeten ze aan de hand van de acht vragen achterhalen wat echte nieuws en wat nepnieuws is.

De studenten maken een evaluatie via Microsoft Forms of Mentimeter. De docent maakt de evaluatie en verwerkt deze vragen in de evaluatie:

1. Wat is jou het meest bijgebleven van de les?
2. Beschrijf hoe de samenwerking verliep tijdens de les.
3. Beschrijf wat nepnieuws betekent.
4. Beschrijf hoe je nepnieuws kan herkennen.
5. Schrijf de stappen op hoe je nepnieuws kan herkennen.