Hoe werken algoritmes?

Hoe werken algoritmes bij internet? En, wat zijn daar de effecten van op jou als gebruiker/consument?

Voorbeelden van algoritmes zijn:

• Bij het aanmaken van een nieuwe afspeellijst op Spotify krijg je suggesties om bepaalde nummers toe te voegen. Het algoritme kijkt naar je interesse en geeft suggesties die lijken op de nummers die je eerder zelf hebt geselecteerd.
• De suggesties van nieuwe series of films op Netflix.
• Albert Heijn maakt gebruik van algoritmes om te bepalen wie bij de zelfscankassa gecontroleerd moet worden. Klanten die een keer zijn betrapt op diefstal of klanten die erg lang of juist heel erg snel zijn, worden eerder gecontroleerd.
• NRC Handelsblad heeft een serie artikelen geschreven die een toevoeging kunnen zijn. Daarnaast geeft de video van Zondag met Lubach uitleg over dit onderwerp.

Kan jij aan de hand van deze voorbeelden in je eigen woorden opschrijven wat een algoritme is?

Laat de studenten antwoord geven via een digitool zoals Padlet en na afloop de antwoorden met elkaar vergelijken.

Wat is een algoritme? In programmeertaal wordt gebruik gemaakt van “if, then, else”. Dat wil zeggen:

• If: je achtien jaar oud bent
• Then: doe rij-examen
• Else (zo niet): neem nog wat rijlessen en wacht af.

Je ziet dat verschillende personen op die manier op verschillende eindsituaties uitkomen. Zo werkt Instagram ook. Bij Instagram kan het zó gaan:

• If: je kattenfilmpjes liket
• Then: gaat Instagram nog meer van die filmpjes laten zien, zodat je langer op Instagramk blijft én laat Instagram advertenties op je scherm zien die met jouw interesse voor katten te maken heeft
• Else (zo niet): gaat Instagram andere zaken voorschotelen en je standaard advertenties tonen

Je ziet dat verschillende personen op die manier op verschillende dingen te zien krijgen. Heb je je ooit afgevraagd waarom alle social media-apps gratis zijn? Het is omdat wij eigenlijk niet de klanten zijn en het social media-platform eigenlijk niet het product is. De adverteerders zijn de klanten. En het product dat wordt verkocht, is onze aandacht.

Denk er maar eens over na: hoe meer aandacht we aan Instagram, TikTok, Facebook, X, een datingapp of andere social media besteden, hoe meer mogelijkheden het programma in kwestie heeft om ons gesponsorde posts te laten zien. En hoe meer informatie wij vrijwillig posten, hoe meer gepersonaliseerd de gesponsorde posts en apps kunnen zijn, hoe meer ze onze aandacht kunnen kapen en hoe meer winst ze voor het social media-bedrijf opleveren.” (Bron: Het laatste nieuws, 20 maart 2018)

Meer uitleg en toelichting kun je hier vinden:

• Wat is een algoritme? (De Correspondent, 2019)
• Als de algoritmes voor ons gaan denken (De Correspondent, 2014)
• De unieke algoritmes van TikTok, LinkedIn & Instagram uitgelegd (Frankwatching, 2024)

Opdracht 1
Bekijk een fragment van Zondag met Lubach. Stel vervolgens vragen aan de studenten. Suggesties voor vragen:

• Hoeveel gebruikers heeft Facebook in Nederland?
• Op welke grond censureerde Facebook de foto van het meisje dat na de napalmbombardementen in Vietnam is vastgelegd?
• Welke voorbeelden van censuur door Facebook noemt Arjen Lubach?
• Waarom is Facebook geen betrouwbare nieuwsbron in het geval van de mevrouw die vertelt over haar zoon die geen baan kan vinden en het nieuws dat ze heeft gelezen dat ‘nieuwkomers in NL binnen vier maanden een baan krijgen’?
• Wat betekent een nieuwsmonopolie?
• Wat is een algoritme? Hoe bepaalt Facebook wat jij wel of niet te zien krijgt?
•  Een algoritme is dus een soort van toegangspoort tot nieuws dat volgens het algoritme bij jou past. Waarom zou het eng kunnen zijn als er een bedrijf monopolie heeft op nieuws? Wat vind jij er eng aan?
• Vind jij dat Facebook verantwoording af moet leggen over hoe zij werken? Waarom zou dat belangrijk kunnen zijn? Wat vind jij ervan dat Facebook zo slecht bereikbaar is? Waarom is dit onwenselijk voor een mediabedrijf?
• Arjen Lubach verwijst naar Whatsapp in deze grap. Waarom doet hij dit?

Opdracht 2
Kijk in je browser naar de code die gebruikt wordt. Klik op de rechtermuisknop > Inspecteren / ontwikkelhulpprogramma’s. Je ziet nu allemaal code verschijnen die voor jou bedoeld is. Dit zijn de algoritmes die ervoor zorgen dat jij bepaalde dingen op je scherm ziet. Op de achtergrond wordt er nog veel meer code gebruikt. Op deze manier kan “de computer” jou bijvoorbeeld hele andere prijzen geven voor vliegtickets als een ander, op grond van je leeftijd, locatie, bestedingsgedrag, hoe vaak je al gezocht hebt naar een bestemming etc.

Verdiepingsopdracht
Laat de studenten een artikel over hun branche lezen en ze daarna vragen beantwoorden. Voorbeelden van artikelen die gebruikt kunnen worden:

• Zorg: ‘algoritme redt leven in Japan’ (Tweakers, 2016)
• Welzijn: ‘Computers die gedrag voorspellen’ (NRC Handelsblad, 2019) of ‘robot-assistent leest elektronisch dossier’ (De psychiater, 2019)

Vragen die gesteld kunnen worden:

1. Leg in je eigen woorden uit waar het artikel over gaat. Je uitleg is maximaal één alinea. Daarna ga je de tekst nog verder samenvatten tot één tweet: wat is het belangrijkste dat er in het artikel staat?
2. Zoek twee nadelen van het inzetten van algoritmes. Je legt de nadelen uit door met voorbeelden te komen en met een bron waarin jouw argument wordt ondersteund.
3. Probeer de situatie in het artikel te beschrijven wanneer er geen gebruik was gemaakt van algoritmes, wat was dan de uitkomst geweest?
4. Bij het verzamelen van gegevens moet je als professional nadenken over de privacy van een patiënt. Is in jouw voorbeeld de privacy van een cliënt of patiënt geschaad?

Bespreek klassikaal de bevindingen bij de verschillende opdrachten. Hebben de studenten meer zicht op de werking van algoritmes en de invloed die dit kan hebben op hun (koop)gedrag?